وقتی شانس به دریاچه ارومیه رو کرد - مجله آی سیب

به میانشان که می رویم لبخند می زنند؛ لبخندی که از نجات دریاچه نشات گرفته و به گفته خودشان، بارش های اخیر این دریاچه و بسیاری از شهرها و روستاهای اطراف آن را از خطرات ناشی از خشکی نجات داده است. این امر بدین معنی است که دولت و سازمان های ذی ربط نقشی در احیای دریاچه ارومیه نداشته اند. سوال این است: آیا واقعا دولت و ستاد احیای دریاچه ارومیه با برنامه های متعددی که طی سال های اخیر انجام داده اند هیچ نقشی در حال خوب این روزهای دریاچه ارومیه ندارند و همه چیز به بازندگی های مناسب فروردین مربوط است؟

• بارندگی ها؛ تنها دلیل احیای دریاچه

یکی از گردشگران می گوید: از این که در میان همه خبرهای ناامیدکننده در خصوص محیط زیست حال خوب دریاچه ارومیه را می بینم خوشحالم. سال ها قبل سفری به ارومیه داشتم، اما آن زمان آبی در دریاچه ارومیه نمانده بود و تا چشم کار می کرد خشکی بود و سطح دریاچه ارومیه پر از نمک. مهدی زرگرزاده درباره این که شما دلیل احیای نسبی دریاچه ارومیه را مربوط به خدمات دولت می دانید یا بارندگی ها عنوان می کند: من مقیم آذربایجان غربی نیستم و نمی توانم در خصوص عملکرد دولت قضاوتی داشته باشم، اما بسیاری از افراد که با آنها صحبت می کنیم بارندگی های مناسب را دلیل اصلی احیای دریاچه ارومیه می دانند. امسال که بارش ها افزایش داشت، آب دریاچه هم احیا شد. البته در خصوص دلایل علمی و اقداماتی را که اجرا شده خوانده ام، اما بسیاری از مردم از این اقدامات خبر ندارند و زنده شدن دریاچه را ناشی از بارندگی ها می دانند.

• مدیریت رواناب ها

مدیر دفتر استانی ستاد احیای آذربایجان غربی در گفت وگو با خبرنگاران به این ابهامات پاسخ داده است. فرهاد سرخوش می گوید: یکی از مسائل اصلی دریاچه ارومیه کشاورزی سنتی و مصرف بالای آب در این حوزه بود، اما در کنار کشاورزی سنتی، مدیریت و هدایت رواناب های حوضه آبریز دریاچه ارومیه هم یکی از مهم ترین چالش هایی بود که مانع ورود آب به دریاچه ارومیه می شد.

وی ادامه می دهد: پروژه های متعدد لایروبی و عمرانی شامل اتصال زرینه رود به سیمینه رود به طول بیش از 20 کیلومتر، لایروبی رودخانه ها و دیگر حوضه های آبریز دریاچه ارومیه مانند زرینه رود، سیمینه رود، آجی چای، مهابادچای و قلعه چای به طول بیش از 170 کیلومتر و حجم عملیاتی بالغ بر 6 میلیون متر مکعب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اجرا شده اند.

سرخوش بیان می کند: برای این که تاثیر این اقدامات را بر آب ورودی به دریاچه ارومیه در سال های مختلف مشاهده کنیم چند عدد را با هم مقایسه می کنیم. متوسط بارش باران در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در 50 سال گذشته 341 میلی متر بوده است. حال اگر عدد بارش باران و تراز دریاچه را در دو دوره بارش کمتر از میانگین پنجاه ساله و بارش بیشتر از میانگین پنجاه ساله مقایسه کنیم، به نتایج جالبی می رسیم.

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه می دهد: در سال آبی 87-88 وقتی میزان بارش 312 میلی متر بود، یعنی 29 میلی متر کمتر از میزان متوسط بارش پنجاه ساله، تراز دریاچه ارومیه با کاهش 440 میلی متری همراه بود. در یک مقطع دیگر و در سال آبی 89-90 هم وقتی میزان بارش 313 ملی متر بود، 28 میلی متر کمتر از میزان متوسط بارش پنجاه ساله، تراز دریاچه با افت 410 میلی متری همراه بود.

در سال آبی 95-96 و پس از آغاز اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه در حالی که در این سال آبی میزان بارش به مراتب از دو سال یادشده پایین تر بود (277 میلی متر و 64 میلی متر کمتر از میزان متوسط بارش پنجاه ساله) می بینیم که عدد افت تراز دریاچه 130 میلی متر بوده که به مراتب کمتر از دوسال قبل از اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه بوده است. این نشان از تاثیرگذار بودن اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه برای هدایت رواناب ها به بستر دریاچه بوده است. به گفته این مسئول، در حالی که در سال های آبی 87-88 و 89-90 میزان بارش بیشتر از سال آبی 95-96 بود، به دلیل هرز رفتن آب در راستا رسیدن به دریاچه ارومیه و عدم مدیریت رواناب ها افت تراز دریاچه ارومیه بیشتر از زمانی بود که بارش به شدت کمتر بود و همین به خوبی نشان می دهد که اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه برای احیای این دریاچه موثر بود.

• عبور از مرحله تثبیت و آغاز فرایند احیا

سرخوش درباره سایر اقدامات در دست اجرا برای احیای دریاچه ارومیه از سوی دولت مردان بیان می کند: پیش بینی های کارشناسان ستاد احیا در ابتدای ورود به پروژه احیای دریاچه ارومیه بر این امر بود که بین 8 تا 10 سال زمان برای اجرای برنامه ها نیاز است. در این مدت نیز با وجود تحریم ها و اقتصاد کشور، پروژه ها از پیشرفت مناسبی برخوردار است.

این مسئول بیان می کند: لایروبی رودخانه ها تنها یکی از اقدامات تعریف شده ماست تا رواناب ها با کمترین میزان هدررفت به سمت دریاچه ارومیه سرازیر شود. با انتقال آب مازاد حوضه آبریز به دریاچه، احداث تصفیه خانه ها و انتقال پساب آنها به دریاچه که سالانه 800 میلیون متر مکعب آب خواهد بود، شرایط بسیار بهتر از گذشته می شود.

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به این که در ادامه راستا نیز به دنبال کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی با توسعه کشاورزی مدرن، طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی به منظور ساماندهی چاه های حوضه آبریز دریاچه ارومیه و افزایش جریان های ورودی به دریاچه ارومیه، انتقال آب از دو سد به دریاچه ارومیه و طرح معیشت جایگزین نیز هستیم تا افق روشن تری برای دریاچه ارومیه متصور باشیم.

• مشارکت مردمی؛ تسریع کننده برنامه های احیا

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی هم هماهنگی و مشارکت مردمی را یکی از عوامل موفقیت برنامه های احیای دریاچه عنوان می کند و می گوید: در کنار اقدامات اجرایی و کارهای فنی ستاد احیا، برای پیشبرد اهداف نیاز به بسترسازی های فرهنگی داشتیم که در این خصوص سمن ها با جلب مشارکت مردمی نقش موثری ایفا کردند.

خلیل ساعی با بیان این که در سال های گذشته تشکل های مردم نهاد به منظور پیشبرد اهداف ستاد احیا در کنار دولت بوده اند و این موضوع قابل قدردانی است اظهار می کند: بی شک بدون حضور و مشارکت مردم در روند احیای دریاچه ارومیه به نتایج مطلوبی که انتظار داشتیم نمی رسیدیم. این مسئول با یادآوری این که کار بزرگی در سطح ملی با مشارکت تمام دستگاه ها و نهادهای دخیل در برنامه های احیای دریاچه انجام شده است عنوان می کند: با وجود تحلیل هایی مبنی بر موضوع عدم امکان احیای دریاچه طی سال های گذشته از سوی برخی کارشناسان در افکار عمومی، با آغاز و پیگیری برنامه های ستاد احیا شاهد بازگشت زندگی به دریاچه هستیم. ساعی تاکید می کند: اقدامات دولت و ستاد احیا و همراهی مردم در پیشبرد برنامه ها در کنار بارش های اخیر موجب افزایش حجم آب دریاچه و پیشروی حجم آب شده است که علاوه بر احیا، تأثیر بسیار زیادی در جامعه داشته و سبب افزایش امید و نشاط مردم شده است.

• گذشت 2 دهه بحران

بعد از گذشت 2 دهه بحرانی، دریاچه ارومیه روند احیا را به خوبی طی می کند و امروز سطح آب دریاچه ارومیه به بیش از 5 میلیارد متر مکعب رسیده است. احیای آرتمیا، تنها موجود زنده دریاچه ارومیه، به آب انداخته شدن کشتی های قدیمی از جمله حمزه و آرتمیا از نتایج مثبت بهبود دریاچه ارومیه به شمار می رود و با ادامه روند احیا برخی مسائل زیست محیطی در منطقه نیز حل می شود.