چالش های آمریکا و غرب پس از امضای سند تهران و پکن - مجله آی سیب

با ما همراه باشید و با تور ارزان چین از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.

یک کمربند - یک راه، در صدر سند همکاری

شاید مهمترین بخش از سند همکاری امضا شده میان ایران و چین، توافق دو کشور در مورد عبور شاخه ای از یک کمربند - یک راه یا همان جاده ابریشم جدید از خاک ایران باشد. اساساً این جهت در دو بخش از خاک ایران عبور خواهد نمود که عبارتند از جهتهای ترکمنستان به سرخس و اینچه برون و راه آهن زاهدان - تفتان - کویته که از خاک پاکستان عبور نموده و به سمت ترکیه و نهایتاً اروپا رهسپار خواهد شد. رقابت دو کشور هند و چین در دریافت حق دسترسی به جهتهای ایران به دلیل امنیت بالا، کوتاه تر بودن و دسترسی کشورمان به اروپا (به وسیله ترکیه)، روسیه و آسیای میانه (به وسیله دریای خزر و شاخه شرقی کریدور شمال - جنوب) طی یک سال اخیر قوت ویژه ای یافته است. این رقابت با روی کار آمدن دولت بایدن در آمریکا و امید طرف هندی برای بازگشت آمریکا به برجام و نهایتاً آزاد شدن دست شرکای واشنگتن مانند هند برای دسترسی مجدد به جهتهای ترانزیتی ایران، جان تازه ای به خود گرفته است. اما آنچه مسلم است اینکه دولت بایدن بر خلاف انتظار شرکای آمریکا، در بازگشت به برجام، به طمع دریافت امتیازات بیشتر از ایران، بیش از حد ممکن تعلل کرد و نهایتاً امضای تفاهمنامه همکاری استراتژیک ایران و چین که از سال 2016 مذاکرات مربوط به آن میان دو طرف شروع شده بود، نهایی شده و بسیاری از فرصت های آمریکا و شرکای تجاری این کشور در مورد امکان توسعه همکاری با ایران از دست رفت. این در حالیست که ایالات متحده، تا پیش از امضای این سند همکاری، همچنان فرصت بهره برداری از فرصت های برجام و توافق تاریخی حاصل شده با ایران پس از انقلاب اسلامی را در اختیار داشت اما از چنین فرصتی استفاده نکرد.

البته ضرر آمریکا و هند به همین جا ختم نشده و در صورت تعلل طرف هندی برای از سرگیری هر چه سریع تر ادامه ساخت بندر چابهار که مدتها به بهانه تحریم های آمریکا علیه ایران، آن را رها نموده بود، با استناد به یکی از بندهای تفاهمنامه با عنوان تکمیل راه آهن زاهدان توسط پیمانکار چینی، بهره برداری از فرصتهای این بندر شامل حال طرف چینی خواهد شد و سال ها کوشش هندی ها برای بهره برداری ترانزیتی از این بندر از بین خواهد رفت.

افزایش قدرت ایران در چانه زنی های مربوط به برجام

امضای تفاهمنامه همکاری استراتژیک میان ایران و چین، بدون شک بیش از هر زمان دیگری امکان دستیابی به توافق با ایران بر سر موضوع برجام را دچار مشکل خواهد ساخت و ایران را تا حد قابل توجهی از تنگنای ایجاد شده ناشی از تحریم های حداکثری آمریکا و شرکای واشنگتن خارج خواهد ساخت. در نتیجه حصول توافق با ایران اکنون بیش از پیش مشکل خواهد شد. برای اثبات این مدعا می توان به اعلام آمادگی صریح آمریکایی ها برای شرکت در نشست برجام و پیشنهاد بازگشت قدم به قدم به توافق هسته ای با ایران اشاره نمود که پس از امضای تفاهمنامه میان ایران و چین با شدت و قوت از سوی واشنگتن مطرح شد که البته با پاسخ منفی ایران روبرو شد؛ درخواستی که شاید تا پیش از امضای سند همکاری میان تهران و پکن، دستکم امکان آنالیز توسط تهران را داشت؛ ولی اکنون ایران نیازی به چنین بازگشتی ندیده و به صراحت پاسخ منفی به پیشنهاد آمریکا داده است.

در حقیقت، این موضوع نیز از جمله چالش های جدید است که پکن در راستای سیاست تقابل با آمریکا برای این کشور و متحدین اروپایی واشنگتن ایجاد نموده است. به همین دلیل، طی روزهای اخیر نیز خبرهایی از امکان امضای موافقتنامه تجاری میان چین و کره شمالی نیز مطرح شده که در صورت عملیاتی شدن چنین توافقی، کار آمریکا بیش از پیش مشکل خواهد شد و سال های پیش روی بایدن، سخت ترین سال های ممکن در سیاست خارجی آمریکا خواهد بود.

احتمال از دست دادن تنها جهت دستیابی زمینی به افغانستان

از جمله ضررهای تحمیل شده ناشی از سند همکاری ایران و چین به آمریکا و شرکای تجاری واشنگتن مانند هند و همچنین امکان واگذاری ادامه ساخت زیر ساخت های بندر چابهار به چین، امکان از دست دادن این بندر و راه آهن چابهار - زاهدان به عنوان تنها جهت زمینی دستیابی به خاک افغانستان برای متحدین آمریکا است؛ بندری که به دلیل درخواست های طرف هندی از واشنگتن در تمام طول دوران تحریم و کمپین فشار حداکثری دونالد ترامپ علیه ایران، از تحریم های ایالات متحده معاف بوده و اکنون امکان واگذاری امتیاز بهره برداری آن به چین و کنار گذاشته شدن هند بیش از هر زمان دیگری وجود دارد. در حقیقت این خطر ایجاد شده، ناشی از سیاست خارجی ناموفق و غیر منطقی آمریکا علیه ایران بوده که تمامی سرمایه گذاری های شرکای خود مانند هند را نیز به خطر انداخته است.

سیاست خارجی آمریکا و فرصت های از دست رفته اروپایی ها

بسیاری از صنایع ایران به ویژه در بخش صنایع سنگین، به صورت سنتی و از دیرباز تا حد زیادی به کشورهای اروپایی وابسته بود که از جمله مهمترین آنها صنعت خودرو سازی است. با پیوستن تروئیکای اروپایی به کمپین فشار حداکثری آمریکا علیه ایران و خروج کامل از بخش های مختلف صنایع ایران، از نفت و گاز گرفته تا خودرو سازی و لوازم خانگی، بازار ایران در این بخش ها با مسائل زیادی روبرو شد که حاصل اشتباهات محاسباتی بسیاری از شرکت های داخلی حتی دولتی در اتکای محض به زیرساخت های اروپایی و در نظر ندریافت جدی گزینه های دیگر در سال های پس از انقلاب بود.

اما بر اساس سند امضا شده و در صورت عملیاتی شدن بندهای آن (در قالب قرارداد)، چین در تمامی این بخش ها وارد خواهد شد و بازار بکر ناشی از سال ها تحریم های غرب علیه ایران را در دست خواهد گرفت. تنها با حسابی سر انگشتی می توان میزان عایدات چنین بازاری را برای طرف چینی و البته ضرر شرکت های اروپایی در پی از دست دادن آن را محاسبه کرد. این ضرر زمانی برای کشورهای اروپایی سنگین تر خواهد شد که با گذشت بیش از یک سال از درگیری قاره سبز و کشورهای صنعتی آن با بحران کرونا و رکود مالی ناشی از آن، بازاری مانند ایران می توانست مانند نوش دارویی برای بسیاری از کارخانجات در معرض ورشکستگی اروپا عمل کند که به دلیل وابستگی بیش از حد اروپا به سیاست خارجی آمریکا و عدم توانایی سه قدرت اروپایی امضا کننده برجام در حفظ عملیاتی توافق هسته ای با تهران و منتفع ساختن ایران از عایدات برجام، این بازار عظیم را به سادگی به چین واگذار نموده تا بار دیگر چوب پیروی چشم و گوش بسته و محض از سیاست خارجی آمریکا و عدم استقلال از تصمیمات واشنگتن را در برابر چین متحمل گردد؛ نکته ای که جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز بارها بر آن تاکید نموده و از رفتار اروپا در برابر ایران و کوتاهی در تعهدات خود در برابر کشورمان به شدت انتقاد نموده است.

آسیب به اعتبار بین المللی واشنگتن

با نگاهی اجمالی به موارد مذکور به سادگی به این نتیجه می رسیم که علیرغم هزینه های گزاف آمریکا برای راه اندازی کمپین فشار حداکثری علیه تهران، نهایتاً این پکن بود که با تهران به توافق رسیده و برنده سال ها تنش میان غرب و ایران شد. شاید بتوان اذعان کرد که تفاهمنامه امضا شده میان تهران و پکن، حتی در صورت عملیاتی نشدن کامل، از جمله عظیمترین ضربات سنگین وارد آمده پکن بر پیکر سیاست خارجی آمریکا بود. در حقیقت تنها امضای این تفاهمنامه حتی بر روی کاغذ و تا همین مرحله فعلی، به تنهایی ضربه محکمی به اعتبار بین المللی آمریکا وارد نموده و مایه بی اعتباری سیاست خارجی این کشور نزد شرکا و هم پیمانانی شد که سال ها از سیاست خارجی واشنگتن تبعیت نموده و اکنون منتظر دریافت پاسخی منطقی از کاخ سفید در مورد توجیه چرایی امضای سند تفاهمنامه همکاری امضا شده میان ایران و چین هستند.