باغ کمال، یادگار زمانی که تبریز، شهر عرفان بود - مجله آی سیب

کمال خجندی، شعر زیر را در وصف شهری سروده است که معتقد بود از بهشت خدای عزّ و جل تا به آنجا نیم فرسنگ است:

تبریز مرا راحت جان خواهد بود

پیوسته مرا ورد زبان خواهد بود

تا در نکشم آب چرنداب و گجیل

سرخاب زچشم من، روان خواهد بود

خجندی بیش از 100 سال عمر می نماید، اما روزی یکی از مریدانش که هر روز برای او آب می برده است، هنگام سر زدن به او متوجه وفات استادش می گردد. دفن شاعر قصه ما داستان جذاب تری دارد و وقتی مریدان برای دفن خجندی جمع می شوند تا پیکر او را به حظیره بابا مزید و گورستان عرفا در مرحله دوه چی تبریز ببرند، تابوت شاعر شکسته می گردد و یکی از مریدان می گوید، به دلیل علاقه زیاد خجندی به این باغ و خانقاه، پیکرش هم قصد جدا شدن از این باغ را ندارد و پیکر او در باغ کمال دفن می گردد.

کمال دومی (نقاش و نگارگر) که در دربار سلطان حسین بایقرا در هرات تقرب یافته بود، پس از استیلای شاه اسماعیل اول صفوی بر ازبکان، همراه امیر علیشیر نوایی به تبریز آمد. هر چند این دو کمال در دوره های متفاوتی زندگی کردند، اما مرگ، آن ها را در باغ کمال به هم رساند تا هم جواری مقبره این دو هنرمند، بر معنویت و لطافت باغ کمال بیفزاید. باغ کمال یا دو کمال تبریز در محله بیلانکی (بیلانکوه) واقع شده است.

این مقبره ها در اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به رسمیت شناخته شده و دانشگاهی تحت عنوان مرکز علمی کاربردی دو کمال تحت نظارت این اداره کل در این باغ تاسیس شده است.

کریم میمنت نژاد، تاریخ پژوه و تبریز پژوه با تایید اصالت مقبره های باغ کمال با توجه به مستندات تاریخی به خبرنگاران می گوید: منتهی الیه باغی که کمال خجندی برای سکونت و عبادت خود از سلطان حسین جلایر تقاضا نموده بود به میدان چایی(مهرانه رود) چسبیده که محل دقیق آن بر روی نقشه دارالسلطنه تبریز به عنوان یکی از قدیمی ترین اسناد تعیین شده است.

وی اضافه می نماید: گفته می گردد محله بیلانکی در اصل ولیان کوی و به معنای محله اولیاء بوده است که این نیز تاییدی بر اصالت این مقبره ها و زندگی کردن عرفا و اولیاء در این محله در روزگاران گذشته است.

وی با اشاره به کوشش های مرحوم عزیز دولت آبادی در استخراج دیوان شعر کمال خجندی و کشف مقبره های باغ کمال بیان می نماید: وی به قدری معتبر است که دانشگاهی به نام عزیز دولت آبادی در کشور تاجیکستان تاسیس شده است، در سال 1337 کوشش زیادی برای استخراج اشعار خجندی و کشف مقبره ها کرد که پیروز هم شد.

این تبریز پژوه ادامه می دهد: دولت آبادی از روی نقشه قدمی تبریز (دارالسلطنه) به این نتیجه رسید که محل دقیق باغ همین نقطه کنونی است و سپس به سردابه ای در زیر زمین رسید که دو مقبره در آن وجود داشت که یکی مزار کمال خجندی و دیگری، مزار کمال الدّین بهزاد، نگارگر دربار صوفی بود.

وی اظهار می نماید: باغ کمال در سال 1353 توسط انجمن آثار و مفاخر ملی سازماندهی و بازسازی شد.

مرتضی آبدار، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی نیز در گفت وگو با خبرنگاران از احیای مکاتب هنری تبریز در این مجموعه خبر داده و به خبرنگاران می گوید: با همکاری مشترک شهرداری تبریز، شاهد تداوم ساخت رواق های محوطه باغ کمال هستیم و احداث پی و اسکلت بلوک های یکی الی چهار، خاک برداری در بخش های شمالی و غربی و اجرای پی و فنداسیون حد غربی و شمالی از جمله اقدامات به شمار می آیند.

وی با بیان اینکه این پروژه تاکنون پیشرفت 20 درصدی داشته است، اضافه می کند: این مجموعه هم اکنون با اعتباری قریب به 15 میلیارد ریال از سوی شهرداری منطقه یک در حال مرمت و ساماندهی است و پس از اتمام در قالب مجموعه پژوهشی، فرهنگی و آموزشی باغ کمال و با عنوان دارالفنون مکاتب هنری تبریز شروع به فعالیت می نماید و برگزاری رویدادهای فاخر فرهنگی، احیای مکاتب هنری تبریز از جمله، نگارگری، فرش، نقاشی، خوشنویسی، موسیقی، معماری، انجام پژوهش های فرهنگی و هنری و از جمله محور فعالیت های تعریف شده در آن است.

گفته می گردد که سنگ قبرهای این دو هنرمند مدفون در باغ کمال، دارای قدمت زیاد و از نوع سنگ سیاه صندوقی بودند که پس از جایگزینی با سنگ های مرمر سفید به محلی واقع در پشت موزه آذربایجان منتقل شده اند، با توجه به قدمت و اصالت این سنگ قبرهای قدیمی، لزومی برای تعویض آن با سنگ های جدید مرمری وجود نداشت که امیدواریم این موضوع نیز مورد توجه اداره کل میراث فرهنگی استان قرار گیرد.

بر اساس این گزارش، باغ کمال تبریز با شماره 2056 29 تیر ماه 77 در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.