شهری حیرت انگیز با ابنیه ای به وسعت تاریخ - مجله آی سیب

آب و هوای این منطقه خشک و کویری است. روستاهای شمال بشرویه گرم ترند و روستاهای غربی و جنوب غربی که ارتفاع بیشتری دارند از درجه حرارت ملایم تری برخوردارند.

بارندگی در این منطقه بیشتر از اوایل آبان ماه آغاز می گردد و حداکثر تا نیمه اردیبهشت ادامه دارد. از آن به بعد به ندرت باران می بارد.

گیاهان این منطقه از گونه های پرطاقت مانند درمنه، تاغ و اسکمبیل هستند. در کوه های شتری تعدادی درختان جنگلی چون انجیر، پسته کوهی، بادام کوهی و گردو وجود دارد. با توجه به توسعه کویر و نمک زار و شنزار در منطقه مراتع آن فقیر است و پوشش گیاهی به صورت تنک مشاهده می گردد. گیاهان دارویی و صنعتی چون کتیرا، انغوزه، زیره سیاه و بارهنگ از دیگر گیاهان این منطقه هستند.

ریگزار بشرویه

ریگزار بشرویه از جنوب شرقی به شهرستان بشرویه، از شرق به کویر نمک بشرویه، از شمال به شهرستان کاشمر و از جنوب به رود کال شور محدود می گردد. عرض ریگزار در وسیع ترین قسمت در حدود 30 کیلومتر و طول آن در حدود 24 کیلومتر است. در منطقه ها شرقی ریگزار بین تپه ها از طریق نمکزارهای پراکنده ای پوشیده شده است. بلندترین ارتفاع تپه ها در منطقه جنوبی و در حدود 70 متر است.

در قسمت جنوبی و مرکزی تپه های ماسه ای عمدتا جهتی شرقی-غربی دارند و در قسمت شمالی ارتفاع تپه ها کاسته شده و جهت مشخصی ندارند. پوشش گیاهی ریگزار در قسمت شمالی انبوهتر و در قسمت جنوبی تنکتر است. این پوشش عمدتا شامل گیاهان ماسه پسند همانند تاغ و اسکمبیل است که جوامع بوته ای همانند نسی و … هم در آن دیده می گردد. پوشش جانوری منطقه عبارت است از: سارگپه بیابانی، شاهین، پا مسواکی، شغال، گرگ، روباه شنی، گربه شنی، انواع آگاما و جکو، افعی شاخدار، تیر مار، مار جعفری، مار شتری و …

در قسمت شرقی ریگزار کویر نمک بشرویه قرار گرفته است. این کویر از جنوب به شهرستان بشرویه، از غرب به روستا و زمین های کشاورزی روستای غنی آباد و روستای نیگنان و از شمال به کویر بجستان منتهی می گردد. کویر از شهرستان بشرویه در جهت شمال شرقی توسعه پیدا نموده و طول این گستره در حدود 90 کیلومتر است در حالی که عرض کویر در بیشترین حالت 20 کیلومتر است.

پوشش کویر از زمین های پف نموده رسی-قلیایی تشکیل شده است و در قسمت های مرکزی شامل کویرهای رسی خیس است. نمک موجود در کویر شامل سولفات سدیم و مهمیم است که در سال های اخیر نسبت به استخراج از آن اقداماتی اجرا شده است. میانگین بارش باران در منطقه در حدود 150 میلیمتر در سال است و ارتفاع میانه کویر از آب های آزاد در نزدیکی شهرستان بشرویه در حدود 850 متر است که با حرکت به سمت شمال به طور قابل ملاحظه ای تا حدود 770 متر کاهش می یابد. پوشش گیاهی کویر عمدتا در حاشیه کویر قرار گرفته است و شامل گیاهان شور پسند همانند گز و بوته های اشنان است. در مرکز پهنه کویر هیچ گونه پوشش گیاهی قابل مشاهده نیست.

گیاهان دارویی و صنعتی چون کتیرا، انقوزه، زیره سیاه و بارهنگ از دیگر گیاهان این منطقه است. در حاشیه کویر زمین های کشاورزی قرار دارند. بیشتر زمین های کشاورزی بشرویه، عمدتاً با آب چاه های عمیق و نیمه عمیق آبکمک می گردد.

در این منطقه رودخانه دائمی وجود ندارد و بیشتر به هنگام ریزش های جوی به صورت روان آبها و سیلاب در منطقه جریان دارند و مهم ترین آن ها مشتمل می گردد بر رودخانه قلعه واقی که سرچشمه آن از ارتفاعات جنوب شرقی به طرف شمال جریان داشته و به کویر نمک می ریزد.

رودخانه ریسو هم از ارتفاعات جنوب سرچشمه گرفته در راستا شمالی به رودخانه واقی پیوسته با آن کال نمک را بوجود می آورند و رودخانه فتح آباد، از ارتفاعات کوه جمال آغاز در حواشی روستای فتح آباد وارد دشت بشرویه می گردد.

کال اصفاک هم از بلندیهای قرانجیری واقع در غرب منطقه آغاز و در نزدیکی روستای اصفاک به کال نمک می پیوندد. سیلاب این کال در تغذیه سفره آب زیرزمینی نقش دارد.

کالشور فردوس از شرق وارد دشت بشرویه پس ازعبور از شرق روستای نیگنان به کویر نمک می ریزد.

مسجد جامع رقه

این مسجد در 18 کیلومتری جنوب غربی شهر بشرویه و در فاصله 100 متری شمال شرق روستای رقه واقع شده است. تاریخ این مسجد، تاریخچه ای از انواع تحولات و تکاملات را از اوایل اسلام تا دوره معاصر در خود دارد. بخش های زیادی از آن در دوره ایلخانی ساخته شده است اما بنای اصلی مسجد مرتبط با اوایل دوره اسلامی و احتمالاً همان مسجدی است که ناصر خسرو در سفرنامه اش از آن یادنموده و ایوان رفیع آن را متذکر شده است

امامزاده هوگند

در فاصله حدود 12 کیلومتری غرب بشرویه و در دامنه کوه، ساختمانی زیارتی وجود دارد که به نام امامزاده محمد بن اصغر هوگند معروف و مشهور است. از سابقه و شخصیت مدفون در این محل هیچ اطلاع تاریخی در دست نیست و آنچه اهالی به آن اعتقاد دارند، این است که اینجا محل دفن یکی از اولاد حسن بن علی آن هم با ده واسطه است.

پل ترناو :

این پل دارای یک دهانه ٔ اصلی عریض و بلند و دو دهانه کوچکتر در سمت راست دهانه اصلی است، دهانه اصلی به کمک دو پایه قطور مربع شکل استقرار یافته و 22 متر ارتفاع دارد، پایه های پل بر بستری سنگی قرار گرفته اند که از سنگ لاشه ساروج و گچ ساخته شده اند. دو دهانه فرعی بر ارتفاعات کناره رودخانه بنا شده و از ارتفاع و عرض کمی برخوردارند.

منزل مستوفی

منزل مستوفی در خیابان ملاعبدالله تونی بشروی و کوچه مستوفی شهر بشرویه قرار گرفته است. این عمارت از جمله بناهای اعیانی است که در دوره قاجاریه ساخته شده ومتعلق به شخصی به نام مستوفی است.

سبک معماری و بادگیرهای زیبا و ساباط در جانب شمال شرقی این سازه و تزیینات گچی در بخش های دیگر بنا از ویژگی های شاخص منزل مستوفی به تعداد می رود. پلان کلی این عمارت مستطیل شکل است و ورودی آن در میانه ضلع جنوب غربی واقع شده است. پس از ورودی دالانی کم عرض قرار گرفته است که به حیاط متصل می گردد. در طرفین دالان ورودی دو اتاق کوچک تعبیه شده است . صحن حیاط فضایی مستطیل شکل دارد که با آجرهایی مربع شکل فرش شده است .

در ضلع شرقی این عمارت، ایوانی بزرگ قرار گرفته است که بر فراز آن سه بادگیر بزرگ تعبیه شده، این بادگیرها شامل؛ یک بادگیر مستطیل شکل بزرگ در میانه و دو بادگیر هشت ضلعی در طرفین هستند. بادگیر مستطیل شکل دارای دو دروازه چشمه در طرفین است و به فضای درون ایوان منتهی می گردد. دو بادگیر دیگر به زیرزمینی که در ایوان واقع شده است راه دارند.

ایوان پوششی مسطح دارد و در بخش فوقانی با دو ستون هشت ضلعی و دو نیم سطون و سه قوس گهواره ای مزین شده است. فضای طرفین ایوان به صورت دو اشکوبه است. دیوار ضلع غربی عمارت با پنج طاق نمای عمیق و مرتفع تزیین شده، این طاق نماها دارای رسمی بندی هایی گچی هستند. در ضلع جنوبی و شمالی بنا، ورودی چند اتاق به چشم می خورد که در بخش بالا و اطراف ورودی ها، طاقچه ها و طاقنماهایی زیبا ساخته شده است . در گوشه شرقی بنا حوض خانه قرار گرفته است.

حوض خانه فضایی هشت ضلعی دارد که حوض دایره ای کوچکی در مرکز آن ساخته شده است. این فضا با کلاه فرنگی زیبایی پوشیده شده و تزئینات رسمی بندی هنرمندانه ای دارد. زیرزمین عمارت که حکم سردخانه را داشته، فضایی مستطیل شکل دارد که با قوسی خفیف و آجرهای خفته و راسته اجرا شده است. در ضلع شمال شرقی منزل که مشرف به کوچه ای کم عرض است ساباطی به طول هجده متر ساخته شده که دیوارهای ساباط با بیست طاق نمای ظریف تزئین شده است. مصالح به کار رفته در منزل و ساباط مستوفی خشت خام و در قسمت هایی آجر با ملات گل و گچ است.

قلعه دختر، روایتگر تاریخ بشرویه

از جمله قدیمی ترین آثار بشرویه قلعه ای است که در دوازده کیلومتری غرب بشرویه در مجاورت آسیاب آبی معروف به آسیاب دهنه، بالای کوهی به ارتفاع 400 متر از سطح زمین واقع شده و به نام قلعه دختر معروف است.

این قلعه بالای قله ای مخروطی شکل قرار گرفته و از سه طرف مشرف به پرتگاه است که تقریبا غیر قابل عبور بوده و فقط از سمت جنوبی به آن، راه عبور سختی وجود دارد.

در مورد سابقه تاریخی این قلعه می توان گفت که قلعه مزبور در زمره سلسله قلاعی است که به همین نام از دوران ساسانی به جای مانده اند و نمونه هایی از آن در دیگر شهرهای ایران همانند قلعه دختر فیروزآباد، قلعه دختر بین مشهد و تربت حیدریه، قلعه دختر بجستان و قلعه دختر شوشتر است. به گونه ای نوعی از بناهای متعدد دیگر است که در نقاط مختلف ایران، آذربایجان، هندوستان و لبنان وجود دارند و همگی از نظر ساخت بالای بلندی ها و نقاط صعب العبور قرار دارند.

اغلب این بناها شیوه معماری مربوط به قبل از اسلام و خصوصا عهد ساسانی را دارا بوده و بیشتر جنبه مقدس و دفاعی داشته اند. گفته می گردد که این قلعه در دوران نفوذ اسماعیلیان مورد استفاده آنان بوده باشد.

شهرستان بشرویه با طبیعت و بناهای تاریخی بی نظیرش می تواند انتها هفته خوبی را برای گردشگران در فصل بهار فراهم کند.