تراژدی 29 ساله زلزله رودبار و درس هایش - مجله آی سیب

برخی از مردم که در حال تماشای مسابقات جام جهانی 1990 ایتالیا بودند بعد از خشم یکباره زمین دیگر هیچ گاه نتوانستند انتها این جام را نظاره گر باشند و حلاوت ناشی از برد تیم محبوبشان را با خانواده هایشان جشن بگیرند. در این میان هم حتی برخی فرصت نکردند که از بسترهایشان برخیزند و اینگونه شد که عده ای هم به خواب ابدی فرو رفتند هرچند که این زلزله بیش از یک دقیقه طول نکشید.

29 سال پیش درست در چنین روزهایی زلزله ای با قدرت 7.4 ریشتر برخی از شهرهای استان گیلان را در گیر کرد به طوری که شهرهای رودبار، منجیل، لوشان و 700 روستای اطراف را به نابودی کشاند و به 300 روستا خسارت عمده وارد شد. در این زلزله بیش از 35 هزار نفر کشته شدند و 500 هزار نفر بی خانمان شدند و 100 هزار خانه خشتی نیز با خاک یکسان شد. زلزله ای که تا شعاع 100 کیلومتری از مرکز زمین لرزه موجب خسارات جانی و اقتصادی فراوان شد و ارتعاشات حاصل از امواج لرزه ای در استان های زنجان و گیلان و در بخش هایی از استان های آذربایجان شرقی، تهران، مرکزی، مازندران، سمنان، همدان و کردستان نیز احساس شد.

با وجود گذشت 29 سال از این حادثه تلخ و دردناک اما درست در چنین روزهایی و با نزدیک شدن به سالگرد این حادثه گویی زخم قدیمی دوباره سرباز می نماید و حسرتی 29 ساله بر دل و جان بازماندگان این حادثه می گذارد که ای کاش می توانستد در آن شب کذایی افرادی بیشتری را نجات دهند و اگر اینگونه می شد شاید الان فرزندان پدر مادر همسرشان در کنارشان می بود و زندگی برایشان جور دیگری رقم می خورد. حسرتی که شاید برخی از بازماندگان آن را تا آخر عمر به دوش بکشند.

اگرچه در طول این 29 سال کشور از گزند لرزش بی نصیب نماند و زلزله های بم و ورزقان کرمانشاه و… نیز خسارات های اقتصادی و جانی فراوانی برجای گذاشت اما شاید بتوان زلزله رودبار منجیل را در زمره یکی از بزرگترین زلزله های 30 سال اخیر کشور دانست و سرآغاز برای تحولی بزرگ در امر ساخت و ساز. به طوری که به گفته کارشناسان از سال 1369 به بعد و بعد از زلزله رودبار- منجیل، توجه جدی به نوشتن مقررات ملی ساختمان شد و به همین منظور آئین نامه 2800 مختص به طراحی ساختمان ها برای مقاومت در برابر زلزله تدوین شد.

از آن موقع تاکنون اما کارشناسان حوزه های عمران، زلزله، شهرسازی معماری بارها و بارها از اهمیت و مقاوم سازی روستا سخن گفتند و برافزایش تاب آوری شهرها و روستاها تاکید کردند آنها همچنین علاوه بر اهمیت اجرای دقیق آئین نامه 2800، به تعلق وام های بلاعوض و کم بهره به روستاییان به منظور نوسازی خانه هایشان، اجرای قانون بیمه تضمین کیفیت ساختمان ها و اجرای مبحث 22 مقررات ملی ساختمان و… برای حفظ و استحکام ساختمان ها نیز تاکید داشتند.

در این راستا و در مورد مقاوم سازی بناهای روستایی و شهری با رئیس مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری و روستایی به گفت وگو نشستیم و از او پرسیدم که چقدر در حال حاضر چقدر به مقاوم سازی این بناها توجه می گردد. دکتر مجید عبداللهی به خبرنگاران می گوید: در سالگرد زلزله رودبار و منجیل هستیم. زلزله که سال 1369 به بزرگی 7.3 ریشتر رخ داد و حدود 37 هزار کشته و خسارت های بسیاری در شهرها و روستاهای استان گیلان و زنجان برجای گذاشت. زلزله رودبار - منجیل به گونه ای بود که در برخی استان های همجوار از جمله تهران احساس شد.

وی می افزاید: چنین زلزله ای یادآور زلزله های بزرگی بود که سال ها گذشته در کشور رخ داد که می توان به زلزله بوئین زهرا و جنوب فارس و سایر زلزله های مخرب به وقوع پیوسته اشاره نمود. در حقیقت این زلزله ها نشان داد که کشور ایران کشوری لرزه خیزی است و بروز چنین حوادثی در فاصله های زمانی 10،15 ساله دور از ذهن نیست. به همین جهت باید از پیش به آن اندیشید و آگاهی های لازم را داد که اثرات مربوط به حوادث به ویژه در حوزه زلزله کاهش یابد.

عبداللهی اضافه می نماید: بلایای طبیعی اعم از سیل و زلزله و… که در کشور رخ می دهد نشان دهنده این است که کشور هم از حوادث زمین ساختی و هم از حوادث جوی و اقلیمی مانند سیل اثرات زیادی پذیرفته است به طوری که برخی از این اثرات باعث شده امر توسعه با توجه به حجم خسارت هایی وارده دستخوش تغییرات گردد و بلایای طبیعی تهدید توسعه تلقی شوند. زیرا فرصت توسعه را از کشور می گیرند و فرصت هزینه کرد اعتبارات را که در جهت برنامه های توسعه ای میان مدت و بلند برای سایر زیرساخت ها در نظر گرفته شده، از بین می برد.

وی با بیان اینکه برای مقابله با چنین حوادثی ضرورت دارد که برنامه ریزی ها لازم صورت گیرد می افزاید: از اواخر برنامه سوم توسعه کشور و اوایل برنامه چهارم توسعه در قالب مواد 30 و 31 قانون برنامه چهارم توسعه، رویکرد بحران محوری و توجه به مقابله محوری و برنامه ریزی برای پیش بینی تجهیزات منابع و امکانات جهت مقابله با مخاطرات با مباحث مدیریت ریسک و خطر محوری جایگزین شد. یعنی در کنار تقویت بحران محوری و لجستیکی که برای مقابله احتیاج است به امر پیشگیری و کاهش اثرات بلایا نیز توجه شد که تبلور عینی این موضوع در حوزه مقاوم سازی مسکن روستایی و ساماندهی و مدیریت بافت های فرسوده شهری بود و کلید آن از برنامه چهارم توسعه خورد و در برنامه پنجم و ششم با آئین نامه ها و قوانین دیگر تکمیل شد.

رئیس مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری و روستایی می گوید: در حوزه مسکن روستایی بعد از پیش بینی هایی که در قالب طرح جامع مسکن روستایی رخ داد و زمینه های قانونی که در قانون برنامه چهارم پیش بینی شده بود، آئین نامه مربوط به بهسازی و نوسازی مسکن روستایی در کشور به تصویب هیأت وزیران رسید و مقرر شد تا افق 1404 که چشم انداز بلند مدت توسعه کشور تلقی می گردد بخش عمده ای از واحدهای مسکونی روستایی نامقاوم در قالب این طرح مقاوم شوند.به همین جهت توجه به مقاوم سازی بناهای روستایی در برنامه های توسعه ای کشور راه یافت.

وی در ادامه اضافه می نماید: حدود 27 درصد از جمعیت کشور معادل 20 میلیون نفر در نقاط روستایی سکونت دارند که تعداد واحدهای مسکونی تحت اشغال این جمعیت حدود 5میلیون 370 هزار واحد مسکونی بوده و براساس برآوردهای اجرا شده پیرامون این موضوع حدود 60 درصد از بناهای مسکونی روستایی از مقاومت لازم در برابر زلزله و تهیدات طبیعی برخوردار نیستند. به عبارت دیگر به لحاط کمی این تعداد حدود 3میلیون و150 هزار واحد مسکونی روستایی را در برخواهد گرفت. البته برنامه ریزی برای مقاوم سازی آنها در دستور کار قرار گرفته است و مطابق اقدامات برنامه های اجرا شده ازاین تعداد حدود 2میلیون و 200 هزار واحد روستایی درکشورمقاوم سازی شده اند.

این کارشناس حوزه برنامه ریزی شهری و روستایی ادامه اذعان می نماید: این مقاوم سازی از دونظر حائز اهمیت است یکی از آنها در اختیار قراردادن مسکن مطلوب یا حداقل مسکن مطلوب برای روستاییان است که حدود 70 مترمربع فضا پیش بینی شده و دیگری اطمینان خاطر و آرامش ذهنی پیرامون مقاومت این ساختمان ها در برابر زلزله های معمول در کشور است. به عبارت دیگر در بحث مقاوم سازی بناهای روستایی باید به این نکات توجه گردد.

عبداللهی در ادامه اظهار می نماید: اگر بخواهیم به صورت کمی به این موضوع بپردازیم می توان گفت که نسبت به کل واحدهایی که احتیاجمند مقاوم سازی هستند یعنی 3/100000 واحد حدود 67 د رصد مقاوم سازی شده اند ونسبت به کل واحدهای مسکونی روستایی یعنی حدود 5میلیون مسکن، حدود 40 درصد مقاوم سازی صورت گرفته است.

وی در ادامه به بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری اشاره می نماید ومی گوید: در کشور 141 هزار بافت ناکار آمد شهری وجود دارد که محدوده هایش معین ودر کمیسیون ماده 5 به تصویب رسیده است. در حال حاضر نیز برنامه ریزی های اجرایی لازم آن با تأمین منابع از سوی دولت در دستور کار قرار گرفته که خوشبختانه برنامه ملی بازآفرینی شهری که آئین نامه آن سال گذشته در خرداد ماه به تصویب رسید زمینه ای را برای تأمین و تزریق منابع در آن آئین نامه است.

به گفته وی در 543 شهر کشورمطالعات مربوط به بافت ها ناکارآمد تاریخی وحاشیه ای صورت گرفته است و مطالعات شناختی بافت های نارآمد تقریباً در بازه زمانی 10 ساله در کشور به انتها رسیده است. حدود 10 درصد ازاین بافت ها در شهرها نوسازی و بهسازی شدند. اما به دلیل پیچیدگی های بافت های شهری پیشرفت با سرعت قابل قبولی اتفاق نمی افتد.

رئیس مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری و روستایی با بیان اینکه برای اینکه روستاها و شهرهای ایمن تری داشته باشیم باید به چند نکته توجه کنیم می افزاید: باید رویکرد پیشگیرانه داشته باشیم وآن را باور کنیم. هر کس در حوزه خود به پیشگیری باور داشته باشد مردم و مسئولان آن را جدی بگیرند و اگرهمه به یکدیگر یاری کنیم و در کنار هم باشیم قطعاً جامعه مقاوم تری خواهیم داشت.

وی در انتها اظهار می نماید: موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد مباحث آگاهی بخشی و آموزش های عمومی است. از طرفی موضوعی که در حال حاضر جهان به آن توجه دارد تاب آوری شهری است. اگر اصول تاب آوری را رعایت کنیم خطرات را بشناسیم و درک کنیم، شوراهای محلی و دهیاریها همسو با یکدیگر باشند، ساخت و ساز در حریم وبستررودخانه یا گسل صورت نگیرد، می توانیم شهرهای مقاوم تری داشته باشیم از طرفی چون ایران جزو کشورهای آسیب پذیر است چاره ای جز این نداریم. همچنین دولت نیز بایستی برنامه هایی همسو با این موضوع داشته باشد و مردم نیز به تحقق آن یاری نمایند.

در کنار تمام این مسائل اما باید همواره این موضوع را در نظر داشت که ایران جزو کشورهای حادثه خیزاست و هرسال تقریباً درگیر بلایای طبیعی متفاوتی می گردد به همین سبب به نظر می رسد که احتیاج است مسئولیت امر به این مسائل توجه بیشتری نمایند تا به سمت شهرها و روستاهای تاب آور حرکت کنیم و اگر تا به امروز اهمال و کوتاهی اتفاق افتاده است از امروز به بعد شاهد چنین مواردی نباشیم زیرا بهای این کوتاهی ها، گزاف و مقارن با جان و مال ارزشمند شهروندان است.